در تخت جمشید هیچ نقشی از زنان حجاری نشده است

روزهای بروجرد– مجموعه کاخ‌های تخت جمشید در دشت مرودشت فارس، بی‌گمان بزرگترین و مهم‌ترین اثر باستانی شناخته شده ایران است که سالانه میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. 

ابوالحسن اتابکی (دانش آموخته زبان‌های باستانی و دکتری تاریخ) با اشاره به آنکه مجموعه کاخ‌های تخت جمشید شامل کاخ‌های متعددی است که کاربری آن‌ها از یکدیگر متمایز است، گفت: نخستین کاخ‌ها آنهایی هستند که به منظور تشریفات مورد استفاده قرار می‌گرفتند که از آن جمله می‌توان به آپادانا، صدستون، سه دروازه اشاره کرد که در آنجا شاه با بزرگان کشوری و لشکری، زنان درباری و همچنین خراج گذاران و هدیه آوران تابع شاهنشاهی هخامنشی دیدار می‌کرد. دسته دوم، کاخ‌های با دفاتر اداری همچون خزانه و تالار سی و دو ستونی که محل کارکنان امور اداری و درباری تخت جمشید بود و دسته سوم، کاخ‌های نشیمنگاه همچون کاخ تچر، هدیش، Hو G که کاخ اختصاصی شاهنشاهان هخامنشی بود و در آنجا نه تنها محل نشیمنگاه و اتاق خواب‌های شاه بزرگ بلکه محل برگزاری مراسم سمپوزیوم و سفره‌های شکوهمند شاهی بوده است. 

اتابکی گفت: در  تاقچه‌ها و دیواره‌های کاخ‌های اختصاصی تخت جمشید نقوش خدمتکاران سفره شاهی به تصویر کشیده شده که برخی به اشتباه به خاطر «پوشش باشلیق مانند»، این نقوش را «تصاویر زنان آن هم محجبه» پنداشته‌اند! این افراد بعضی با ریش و سیبیل و برخی بدون ریش ترسیم شده‌اند که  درواقع مردان خدمتکاری هستند که نویسندگان یونانی همزمان با دوره هخامنشی درباره آن‌ها بسیار قلم‌فرسایی نموده‌اند. این مردان خدمتکاران مشک، انواع ظروف غذا، جام‌ها، پیاله‌ها و همچنین گاهی یک بره، بزغاله و آهویی کوچک را به دوش گرفته‌اند و به سوی کاخ روانه هستند. در اینجا حمل یک بزغاله و آهو بدان معنی نیست که یک موجود زنده را به هنگام صرف غذا برای شاه بزرگ می‌بردند، بلکه نشانه‌ای از لوکس‌نشینی و شکوهمندی سفره شاهنشاه هخامنشی است که بدینوسیله به نمایش گذاشته می‌شود. چنانچه مورخی چون هرودوت «پدر تاریخ» در این مورد می‌گوید: «بزرگان پارس یک اسب، یک شتر، یک گاو را با تمام هیکل در اجاق می‌پزند و گوشت آن‌ها را بین افراد تقسیم می‌کنند» و اینگونه سخاوت و بزرگی سفره خود را به نمایش می‌گذارند. «اتنه» دیگر مورخی رومی به نقل از «دینون» و «کتزیاس» می‌گوید «هر روز هزاران حیوان برای شاه بزرگ ذبح می‌شد، از قبیل گاو، شتر، گوزن و پرندگان بسیاری همچون شتر مرغ عربستان، اردک و خروس…» این مورخ اذعان که روزانه پانزده هزار تن بر سر سفره شاه هخامنشی به صرف غذا می‌پرداختند که این نشان از قدرت سیاسی و مادی اوست که شاه بزرگ را فراتر از دیگر مردمان به نمایش بگذارد. 

اتابکی گفت: الواح تخت جمشید نیز تداعی کننده چنین نمایش شکوهمندی است چنانچه الواح به شکل مستند، گزارشی متنوع از خدمتکاران توزیع غذاها، تعداد آشپزها، نانوایان، طباخان، ساقیان، عطرسازان و صاف کنندگان شراب و همچنین تنوع غذاها، چگونگی تهییه آن‌ها و مقدار مصرف کارکنان کارگران و دیگر مردان و زنان شاه را پیش روی ما می‌گذارند و نشان می‌دهد سالانه ترازنامه‌ای از کارکردها و چگونگی تحویل آذوقه از انبار شاهی را طی سند رسمی در اختیار  سازمان اداری قرار می‌دادند. 

نجمه ابراهیمی (کارشناس ارشد تاریخ) نیز در همین زمینه به ایلنا گفت: به گفته مورخان یونانی و بعدها رومی، مردان خدمتکاری که برای توزیع غذای سفره‌های شاهی حاضر می‌شدند، می‌بایست قبلا حمام می‌گرفتند، خود را معطر می‌کردند و لباس سفید بر تن می‌نمودند. آشپزهای ماهر و چیره دست همواره در جستجوی غذای تازه برای سفره شاهی بودند و به هنگام صرف غذا که با حالت درازکش بروی ناز بالش و تختخواب بود، انواع موسیقی‌ها همراه با چنگ، فلوت و آواز برای شاه نواخته می‌شد که خدمتکارانی مسول تهیه ملافه‌ها، بالش‌ها و نحوه پهن کردن و جمع آوری آن‌ها بودند. شاه بزرگ در هر سرزمینی که به سر می‌برد همواره غذاهای متنوع و متمایزی را میل می‌کرد که پیشتر دولت -شهرها می‌بایست آن‌ها را تهیه می‌نمودند. حتی وقتی شاه به جنگ می‌رفت تمام خانه‌اش را همراه با آشپزان، خدمتکاران، مواد غذایی و چارپایان گوناگون به همراه داشت.

وی گفت: یکی از مورخان از ستون مفرغی که برنامه غذایی روی آن حک شده بود و از زمان کوروش معمول گردیده، یاد می‌کند که شامل انواع آردها، میوه‌ها، شراب، چارپانان گوناگون، پرندگان متنوع، چاشنی‌های غذایی، انواع روغن ها، مواد لبنی و حتی هیزم‌ها بوده است. 

ابراهیمی خاطرنشان کرد: برخی از خدمتکاران که در مراسم باده نوشی (سمپوزیوم) بعد از شام شاهانه شرکت می‌کردند می‌بایست جام را با سه انگشت می‌گرفتند، دهان خود را می‌پوشیدند و پیش از ریختن مشروبات، خود از آن می‌نوشیدند که مبادا سمی وارد باده شاه بزرگ نشود چنانچه در مورد غذاهای سفره شاه نیز خدمتکاران می‌بایست پیش از صرف غذا بوسیله شاه، خدمتکاران اندکی از غذا را میل می‌نمودند تا شاه بزرگ از هر گونه گزند به دور بماند. 

اتابکی در پایان اذعان داشت: در کاخ‌های تخت جمشید هیچ نقش برجسته‌ای از زنان حجاری نشده اما در بسیاری از مهرها، تابلت‌ها، فرش‌ها و همچنین در برخی از ساتراپی‌های تابع هخامنشی نقش برجسته زنان ترسیم شده است. الواح تخت جمشید نشان می‌دهد که زنان دوره هخامنشی همردیف مردان و گاهی فراتر از آن‌ها به تصویر کشیده شده است. چنانچه برخی از آن‌ها دارای سمت مدیر (آراشرا) را داشتند.