مروری بر انتخابات دوره چهارم و پنجم مجلس شورای اسلامی در بروجرد/ شیخ هادی خاتمی تا زنده بود نماینده بروجرد بود!

محمد گودرزی (الف، فرهیخته)- در فاصله زمانی انتخابات مجلس سوم و چهارم حوادث بسیار مهمی در کشور روی داد. در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ جمهوری اسلامی ایران بطور رسمی قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد را پذیرفت که بر اثر آن، با برقراری آتش ­بس میان نیروهای ایران و عراق، جنگ هشت ساله دو کشور به پایان رسید.

در ۷ فروردین ۱۳۶۸ آیت ­اله منتظری از قائم­ مقامی رهبری کناره ­گیری کرد. در چهارم اردیبهشت ۱۳۶۸ و به فرمان امام خمینی(ره) شورای بازنگری در قانون اساسی تشکیل شد و تغییرات شکلی و محتوایی بسیار مهمی در قانون اساسی انجام داد از جمله: حذف شرط مرجعیت برای رهبر و افزایش دایره اختیارات رهبری (اصول ۱۰۹ و ۱۱۰)، حذف سِمَت نخست­ وزیر و واگذاری اختیارات او به رئیس­ جمهور (فصل نهم)، افزودن حق نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری به وظایف شورای نگهبان (اصل ۹۹) و تعیین سازکار لازم برای انجام بازنگری در قانون اساسی در مواقع ضروری (اصل ۱۷۷).

این تغییرات در ۶ مرداد ۱۳۶۸ و همزمان با انجام انتخابات ریاست‌جمهوری به همه ­پرسی گذاشته شد و بیش از ۱۶ میلیون نفر به آن رأی مثبت دادند. با رحلت امام خمینی(ره) در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ مجلس خبرگان رهبری آیت ­الله خامنه ­ای را به جای ایشان انتخاب کرد. در ۶ مرداد ۱۳۶۸ پنجمین دوره انتخابات ریاست­ جمهوری برگزار شد و هاشمی­ رفسنجانی به ریاست ­جمهوری رسید.

   با شروع دوران ریاست ­جمهوری هاشمی­ رفسنجانی بار دیگر آرایش نیروهای سیاسی جامعه برهم خورد و این بار کفه ترازو به نفع جناح راست سنگینی گرفت. هاشمی ­رفسنجانی «سازندگی و توسعه اقتصادی» را شعار دولت خود قرار داد و اولین لایحه برنامه پنج­ساله را به مجلس سوم تقدیم کرد.

از آن پس، طرح مباحث کلان اقتصادی و تلاش برای توسعه اقتصادی کشور، خصوصاً اقدامات عملی دولت در سازندگیِ آسیب­ های ناشی از دوران جنگ به تدریج بر شعارهای تند و انقلابی پیشین، که بیشتر از سوی جناح چپ داده می­‌شد چیره شد.

همزمان، گسترش ارتباطات سیاسی و اقتصادی با دیگر کشورهای دنیا محور سیاست خارجی دولت قرار گرفت. اعلان موضع بی­طرفی در جنگ اول خلیج فارس یعنی حمله آمریکا و متحدانش به عراق (زمستان ۱۳۶۹) در راستای چنین سیاستی اتخاذ شده بود.

در مقابل، شخصیت­های نامداری از جناح چپ این بی­طرفی را مورد انتقاد جدی قرار دادند و از ورود ایران به جنگ و به طرفداری از صدام حسین سخن می­‌راندند.[۱]

تغییرات فضای کلی جامعه، همراه با برخی تندروی­ های پیشین جناح چپ، به ویژه مواضع شگفت­ انگیز اشخاصی از این جناح در باره جنگ آمریکا و صدام، زمینه را برای انزوای نسبی این جریان سیاسی فراهم کرد. آثار این انزوا هنگام انتخابات مجلس چهارم نمایان شد؛ در انتخابات این دوره، بیشتر کرسی­ های مجلس به نمایندگان وابسته به جناح راست رسید که با شعار «اطاعت از رهبری، حمایت از هاشمی» وارد صحنه انتخابات شده بودند. به رغم این، مجلس چهارم را به دلیل برخورد کارشناسی و نقادانه با امور کشوری، ارزیابی برنامه اول و تدوین برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و نیز تعامل بالایی که با قوه مجریه داشت از کارآمدترین دوره­ های قانون گذاری در ایران دانسته­‌اند.[۲]

 دوره چهارم انتخابات مجلس در بروجرد با درخشش شیخ ­هادی خاتمی همراه شد. شیخ از خانواده­ای اهل علم و خوشنام بود و سابقه مبارزه با رژیم پهلوی را داشت. با این حال، تلاش جدی جناح چپ برای حذف شیخ در رقابت­های انتخاباتی مجلس سوم، در اذهان عمومی بروجردی­ ها نتیجه عکس گذاشته و بر محبوبیتش افزوده بود.

هرچند، محمدتقی صابر انصاری، اولین منتخب بروجردی­ ها در مجلس سوم، از حق دفاع در برابر معترضان به اعتبارنامه­­ اش استفاده نکرده و به راحتی تسلیم شده بود، شیخ­­ هادی خاتمی در نطقی جنجالی و با سخنانی صریح و گزنده در صحن علنی مجلس، به دفاع از خود پرداخته و اکثریت قدرتمند مجلس سوم را به چالش کشیده بود. این سخنان انتقادی سبب شد که گروه اقلیت مجلس سوم یعنی وابستگان به جناح راست، با آن که می ­دانستند شیخ از ­بازی­ های جناحی به دور است در برابر اکثریت تندروی وابسته به جناح چپ ایستادند و خواهان ابقای او در مجلس شدند، اما شمار نمایندگان منتسب به جناح چپ بسیار بیشترتر بود و اعتبارنامه شیخ رد شده بود.[۳]

خاطره به یادماندنی آن دفاعیه، تغییرات کلی که پس از ارتحال امام­ خمینی(ره) در فضای سیاسی کشور ایجاد شده بود همچنین، ضعیف شدن موقعیت جناح چپ در ارکان حاکمیت، زمینه را برای ورود شیخ ­هادی خاتمی به رقابت­های انتخاباتی مجلس چهارم فراهم کرد.

شیخ با طرح شعارهای کاملاً بومی و با هدف توسعه و عمران بروجرد به میدان آمد. این نخستین بار بود که در سال­های پس از پیروزی انقلاب اسلامی شعارهای محلی در سطحی گسترده در شهرستان بروجرد طرح می­ شد. آشکارا طرح این شعارها بر اقبال مردمی شیخ افزود. جدی­­ترین رقیب شیخ در این انتخابات، نماینده پیشین بروجرد در مجلس سوم؛ محمدکریم مروجی بود که با اختلافی شگفت ­آور در برابر شیخ شکست خورد. آرای شیخ­ هادی خاتمی چهار و نیم برابر آرای این نماینده وابسته به جناح چپ بود!

حجت الاسلام و المسلمین شیخ هادی خاتمی

   از رویدادهای مهم این دوره از انتخابات در بروجرد، سفره­ های نسبتاً مفصل و رنگینی بود که برخی نامزدها به بهانه تقدیر از زحمات فعالان ستادهای تبلیغاتی خود گستراندند و بزودی به یک شگرد تبلیغاتی مهم و مؤثر نامزدها در جلب آرای گروه­هایی از رأی ­دهنده ­ها تبدیل شد و در دوره­ های بعدی در ابعاد گسترده­ تری به کار گرفته شد! در این میان، فعالیت ستاد انتخاباتی شیخ محمدحنفیه مولوی، چشمگیرتر از دیگر نامزدها بود و خود موضوع سخنان طنز بسیاری شد که بر زبان­ها جاری گردید!

انتخابات مجلس پنجم، ۱۸ اسفند ۱۳۷۴

   قانونی شدن «نظارت استصوابی» شورای نگهبان بر روند انتخابات، مهم­ترین تغییری بود که در رابطه با نظام انتخاباتی ایران در فاصله انتخابات مجلس چهارم و پنجم به وقوع پیوست.

در آستانه برگزاری انتخابات مجلس چهارم و هنگامی که بحث دربارة چگونگی نظارت شورای نگهبان در انتخابات بالا گرفت، رئيس وقت هيأت مركزي نظارت بر انتخابات، در ۲۲ اردیبهشت۱۳۷۰ طیِ نامه ­ای خطاب به شوراي نگهبان، نظر تفسيري آن شورا را در مورد اصل ۹۹ قانون اساسي درخواست کرد.

دبير وقت شوراي نگهبان، در تاريخ اول خرداد ۱۳۷۰ نظر تفسيري شوراي نگهبان را «عام و استصوابي» اعلام کرد.[۴] اما اعتراض نامزدهای رد صلاحیت شده از جناح چپ به عملکرد شورای نگهبان، اکثریت نمایندگان وابسته به جناح راست در دوره چهارم مجلس را بر آن داشت که برای پایان دادن به این اعتراض ­ها، طرح اصلاح قانون انتخابات را به مجلس تقدیم کنند.

در این طرح، تنها کلمه «استصوابی» به ماده سوم قانون مصوب ۱۳۶۲ اضافه شد و در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۷۴ به تصویب رسید.[۵] به این ترتیب، نظارت استصوابی شورای نگهبان در سال ۱۳۷۴ و برای انتخابات مجلس پنجم به شکل قانونمند اعمال شد. دیگر مصوبه مجلس چهارم مبنی بر کاهش سن واجدین رأی دادن به ۱۵ سال سبب شد که انتخابات دوره پنجم مجلس شورای اسلامی که در ۱۸ اسفند ۱۳۷۴ برگزار شد، بالاترین میزان مشارکت مردمی یعنی رقم ۷۱درصدی را به خود اختصاص دهد.

همچنین، حجم تبلیغات نامزدهای نمایندگی به بالاترین سطح خود تا آن زمان رسید؛ شش روزنامه پرتیراژ كشور ظرف هشت روز، با حذف صفحه نیازمندی‌ها، ۳۵ درصد سطح زیر چاپشان را آگهی‌های انتخاباتی پوشانده بود. این مقدار وسیع‌ترین پوشش تبلیغاتی تا آن تاریخ محسوب می‌شد. در این انتخابات یكی از بزرگترین برنامه‌های تبلیغات خیابانی انجام گرفت و میلیون‌ها پوستر تبلیغاتی در معرض دید مخاطبان قرار داده شد.[۶] از دیگر اتفاقات مهم سیاسی در حوزه احزاب در این دوره، بروز انشعاب در جناح راست بود که بر اثر آن و در آستانه انتخابات مجلس پنجم، گروهی از نزدیکان هاشمی ­رفسنجانی كه در دولت وی حضور داشتند حزب كارگزاران سازندگی را بنیان نهادند.

    در بروجرد، میزان مشارکت مردم در انتخابات دوره پنجم مجلس نسبت به دوره چهارم نزدیک به ۱۸درصد افزایش داشت. این افزایش در شمار نامزدهای نمایندگی حاضر در صحنه انتخابات نیز به چشم می­ خورد که با رشد ۵۰درصدی نسبت به دوره قبل و برای نخستین بار به ۱۵ نفر می­ رسید.

هرچند حضور این تعداد نامزد نمایندگی، شور و هیجانی دوچندان به رقابت­های انتخاباتی داده بود، رقابت اصلی میان دو چهره روحانی، شیخ­ هادی خاتمی و شیخ­ احمد زمانیان، نماینده پیشین نهاوند در مجلس شورای اسلامی در جریان بود.

زمانیان، که از تجربه چهار دوره نمایندگی مجلس و پشتوانه مالی و تبلیغاتی زیادی برخوردار بود عزم خود را جزم کرده بود که برای دفعه پنجم از بروجرد به مجلس راه یابد. این بار هم طرح شعارهای محلی به ویژه، تأکید بر بروجردی­ الاصل بودن نماینده، ­هادی خاتمی را در برابر حریف قدرتمند نهاوندی و دیگر رقیبان نه چندان مطرح، پیروز میدان کرد و او با اختلافی چشمگیر نسبت به نفرات بعدی، به مجلس راه یافت. این جایگاه به خاتمی چنان قوت قلبی داد که در هر محفل و مجلسی می­ گفت که تا زنده­ ام، نماینده بروجردی­ ها خواهم بود!

همزمان با آخرین خورشیدگرفتگی کاملِ قرن بیستم میلادی (۲۰ مرداد ۱۳۷۸) آفتاب زندگی شیخ ­هادی خاتمی در زادگاهش، بروجرد – که صمیمانه دوستش داشت- بر اثر سکته قلبی غروب کرد و به طرزی شگفت، مُهر تأییدی بر آن سخن غرورآمیز زده شد. در نزدیک به ده ماه باقی­مانده از عمر مجلس پنجم، کرسی نمایندگی بروجرد در مجلس خالی ماند.

چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی         ۲۱/۰۱/۱۳۷۱

پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی        ۱۸/۱۲/۱۳۷۴

توضیح:

شیخ هادی خاتمی، نماینده منتخب مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی روز ۲۰ مرداد ۱۳۷۸ بر اثر عارضه قلبی درگذشت و تا پایان عمر مجلس سوم، کرسی نمایندگی بروجرد در مجلس خالی ماند. به رغم این، با رأی اکثریت نمایندگان مجلس سهمیه کرسی­ های نمایندگی مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی به دو کرسی افزایش یافت.

[۱]– چه کسانی خواستار ورود ایران به جنگ با آمریکا در حمایت از صدام بودند؟، پایگاه مجازی خبرگزاری فارس به نشانی: http/www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920321000617 تاریخ بازدید ۲۲ مرداد ۱۳۹۵

[۲]– صدرا، علیرضا، مجلس چهارم، مجلس راستی که چپ رفتار کرد. در پایگاه مجازی خبرآنلاین به نشانی:

 http/www. khabaronline.ir/detail/159043/weblog/sadra تاریخ بازدید ۲۲ مرداد ۱۳۹۵

[۳]– مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دورة سوم، جلسه هفتادوچهارم، به تاریخ ۵ بهمن ۱۳۶۷، ضمیمه روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران شماره ۱۲۸۱۸

[۴]– مرتضایی، سید احمد، پيشينه و ادلّه نظارت استصوابي شوراي نگهبان. در پایگاه مجازی معرفت، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به نشانی: http://marifat.nashriyat.ir/node/616 تاریخ بازدید ۲۲ مرداد ۱۳۹۵

 [۵]- مهدی فضائلی، تاريخچه نظارت استصوابي. پایگاه مجازی جام جم به نشانی:

http://www1.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100004205797 تاریخ بازدید ۲۲ مرداد ۱۳۹۵

[۶]– جوان، مصطفی و خسروشیری، علی، انتخابات مجلس پنجم شورای اسلامی، در پایگاه مجازی مركز اسناد انقلاب اسلامي، به نشانی:    http://www.irdc.ir/fa/content/16753/default.aspx تاريخ بازديد ۲۰ مرداد ۱۳۹۵