بنای فاخر مسجد جامع بروجرد ترکیبی از معماری ساسانی – اسلامی

در شهر بروجرد و پیرامون این منطقه‌ ی جالب و دیدنی، آثار باستانی متعددی از جمله تپه‌ های باستانی و کهن مشاهده می ‌شود، که برخی از تاریخ ‌نگاران و باستان ‌شناسان قدمت آن‌ ها را از دوران قبل تاریخ تا عصر امروز، تخمین زده‌ اند.

پس از این که اسلام وارد ایران شد و به طور رسمی دین کشور شد بسیار از مکان های مذهبی زرتشتی و آتشکده هایی که در ایران وجود داشت رفته رفته تبدیل به مسجد شد و مسجد جامع بروجرد هم یکی از آن ها بوده و این بنا بر روی آتشکده ی زرتشتیان ساخته شده است.

مسجد جامع بروجرد یکی از مساجد زیبایی است که در محله ی قدیمی شهر بروجرد واقع شده و بنای آن بر روی یک آتشکده بنا گردیده است.

معماری این مسجد ترکیبی از سبک معماری باستانی و اسلامی می باشد.

مسجد جامع بروجرد جز یکی از منحصر به فردترین جاذبه های گردشگری لرستان به شمار می رود و قدمت آن به قرون دوم و سوم قمری بر می گردد و با دستکاری هایی در یک آتشکده ی بزرگ ساسانیان نیز بنا گردیده است.

مسجد جامع بروجرد مجموعه ای است که شامل مسجد، آب انبار، ساختمان غریب خانه، میدان و دیگر متعلقاتی که مربوط به مسجد می شود است که متاسفانه در حال حاضر چیزی از آن ها باقی نمانده است.

بنای مسجد جامع از نظر شکل از نوع مساجد تک ایوانی است که دارای دو در ورودی در قسمت‌های شرقی و غربی است.

بنا شامل یک حیاط مرکزی، ایوان، فضای گنبدخانه و شبستان‌های اطراف آن و یک شبستان وسیع زمستانی در طرف شمال حیاط مرکزی است.

بنابر شواهد موجود، صفویان، زندیان و قاجاریان تعمیرات بنیادی در مسجد انجام داده و بخش‌هایی به آن افزوده‌اند.

معماری مسجد جامع بروجرد

مسجد جامع بروجرد که در واقع ترکیبی از معماری اسلامی و باستانی (ساسانی) است، از انواع مساجد تک ایوانی است.

به صورتی که این ایوان از یک قسمت میانی به ابعاد ۱۰ در ۱۰ و دو قسمت کناری به ابعاد ۱۰ در ۲۰ متر تشکیل شده است.

بخش قدیمی‌تر مسجد جامع بروجرد، شامل گنبدخانه‌ای است که در ضلع جنوبی این مجموعه واقع شده است. معماری این قسمت با چارطاق‌های دوران ساسانی اشتراکات فراوانی دارد.

چهارطاق یا چهارطاقی به بناهایی با قاعده‌ی مربع گفته می‌شود که از چهار پایه با چهار طاق تشکیل شده‌اند.

چهارطاقی عموماً در بسیاری از بناهای باستانی اعم از کاخ‌ها، مسجدها، امامزاده‌ها، نیایشگاه‌ها، کلیساها دیده می‌شود که صحن اصلی و اتاق میانی این بناها با معماری چارطاق طراحی و ساخته شده است.

همچنین ارتفاع گنبدخانه از سطح زمین حدود ۲۰ متر است و پی دیوارهای آن از سنگ سیاه مورق و سنگ لاشه با ملات آهک پوشیده تشکیل شده است.

مسجد جامع بروجرد دارای دو درب، یک درب غربی (ساخته شده در دوره‌ی صفویان) و یک درب شرقی است که هردو به صورت غیرمستقیم به صحن اصلی باز می‌شوند.

همچنین درب شرقی که در کنار بازار زغال‌فروش‌ها قرار دارد، دارای طرح‌ها و نقوش زیبایی است و از دیدنی‌های این مسجد به حساب می‌آید.

در جنوب صحن، گنبد و ایوان اصلی، از قدیمی‌ترین بخش‌های مسجد و در ضلع شمالی نیز شبستان مسجد که ارتفاع کمتری نسبت به سایر بخش‌ها داشته و فضایی خنک‌تری در تابستان دارد، قرار گرفته است.

ایوان جنوبی با دو گلدسته نیز دارای زیبایی‌های منحصربه‌فردی است که سال‌های بعد به مجموعه‌ی مسجد افزوده شده‌اند.

مسجد دارای دو رواق شرقی و غربی است که رواق غربی دارای یک چاه آب بزرگ و رواق شرقی دارای یک آرامگاه است.

وضوخانه نیز در کنار مسجد قرار گرفته و دارای یک درب بزرگ با نام غریب‌خانه است که در گذشته محل استراحت مسافران و افراد بی‌پناه بوده است.

از دیگر زیبایی‌های این مسجد، منبر آن است که نه‌پله‌ای است و در ایوان میانی مسجد قرار دارد.

در دوران سلجوقی که این مسجد بسیار آباد بوده است، تزئیناتی به مسجد افزوده ‌شده است. عمده‌ی تزئینات مسجد، آجرکاری است اما تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌کاری نیز در مسجد وجود دارد.

کتیبه‌ای آجری از دوران سلجوقی و به خط کوفی نیز در دیوار جنوبی گنبدخانه و بالای محراب آن قرار دارد که متن آن به شکل زیر است:
“بسم‌الله اللهم اغفر امر هذه القبه الصدر لا جل مجدالدین جمال الاسلام عزالملک ابوالعز محمد بن طاهر بن سعید اطا اله بقائه.”

همچنین سنگ‌نوشته‌ای بر بالای ورودی غربی مسجد وجود دارد که شامل متن فرمان شاه عباس دوم صفوی است و تاریخ ۱۰۲۲ هجری قمری را نشان می‌دهد. دو لوح سنگی در طرفین ایوان مسجد با تاریخ ۱۲۰۹ هجری قمری نیز از دیگر آثار تاریخ‌داری هستند که در این مسجد وجود دارند.