اخبار بروجردتاریخویژه ها
مروری بر انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی در بروجرد/ محمد هادی برومند پیروز انتخابات سال ۱۳۵۸
محمد گودرزی- اوج گیری انقلاب مشروطیت در واپسین سالهای پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار سبب شد که او به خواست عموم مردم گردن نهد و در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ شمسی فرمان تأسیس «دارالشورای ملی» یا مجلس شورای ملی را صادر کند تا برخلاف دوران چندهزار سالة پیش از آن، کار قانونگذاری و نظارت بر دولت و دستگاههای اجرایی بر عهدة نمایندگان منتخب مردم قرار گیرد. از آن پس، نظام حکومتی «سلطنت مشروطه» که بر اصل مشارکت مردم در حکومت مبتنی بود بر کشور حاکم شد و با فراز و نشیبهای فراوان، تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ادامه یافت. در آن ۷۲ سال، پنج پادشاه از سلسله های قاجار و پهلوی بر تخت پادشاهی تکیه زدند[۱] و ۲۴ دوره مجلس قانونگذاری تشکیل شد.
از شکل گیری اولین مجلس شورای ملی در ۱۲۸۵ تا پایان مجلس هجدهم (فروردین ۱۳۳۵)، دوره فعالیت هر مجلس دو سال بود و از ابتدای مجلس نوزدهم، این زمان به چهارسال افزایش یافت. با این حال، تقریباً هیچ نظم زمانی بر انتخابات و شروع به کار دوره های بیست و چهارگانه مجلس حاکم نشد و حتی برخی از دوره های مجلس، از جمله مجلس اول، دوم و سوم، پیش از پایان دوره قانونی خود، تعطیل شدند و کشور، عملاً از وجود مجلس قانونگذار بی بهره ماند. در این میان، بیشترین زمانی که کشور فاقد مجلس قانونگذاری بوده فاصله زمانی تعطیل شدن مجلس سوم در آبان ۱۳۹۴ تا تشکیل مجلس چهارم در تیر ۱۳۰۰ بوده است.
پيروزي انقلاب اسلامي ایران در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ طومار نظام سلطنتي را در هم پيچيد و به خواست اکثریت مردم، نظام «جمهوری اسلامی» را حاکم کرد. اگرچه با وقوع انقلاب اسلامی، تغییرات بسیار مهمی در ساختار حکومت پدید آمد، مجلس به عنوان رکن اصلی قانون گذاری باقی ماند حتی بر اساس اصل ۶۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، انتخابات هر دوره مجلس پیش از پایان دوره قبل باید برگزار شود به گونه ای که کشور هیچ زمان بدون مجلس نباشد. این نظم زمانی از زمان افتتاح اولین دوره مجلس شورای اسلامی در هفتم خرداد ۱۳۵۹ تاکنون، بر انتخابات مجلس حاکم بوده است.
همچنین با تصویب نمایندگان اولین دورة پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نام «مجلس شورای ملی» به «مجلس شورای اسلامی» تغییر یافت. در نزدیک به چهل سال گذشته، ده دوره چهار ساله مجلس شورای اسلامی نیز تشکیل شده است که با احتساب ۲۴ دوره مجلس شورای ملی پیش از انقلاب اسلامی، ملت ایران ۳۴ دورة قانونگذاری را تجربه کرده اند. در این نوشتار برآنم تا گزارشی – هرچند به اختصار- از روند شکل گیری ده دوره مجلس شورای اسلامی در چهل سال گذشته ارائه دهم. امید که این گزارش، به ویژه برای جوانانی که آینده ساز این سرزمین خواهند بود، مفید باشد.
انتخابات مجلس اول؛ ۲۴ اسفند ۱۳۵۸
انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی، پنجمین انتخاباتی بود که با فاصلة تنها ۱۳ ماه از پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در ایران برگزار می شد. پیش از آن، رفراندوم جمهوری اسلامی (۱۰ و ۱۱ فروردین)، انتخابات مجلس خبرگانِ قانون اساسی (۱۲مرداد)، همهپرسی قانون اساسی (۱۱ و ۱۲ آذر) و انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری (۵ بهمن) برگزار شده بود. از آنجا که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران جایگاه مهمی برای مجلس قانونگذاری به رسمیت شناخته بود، بیشتر شخصیتها، احزاب و گروههای سیاسی به تلاش برای راهیابی به مجلس پرداختند و طرفدارانشان را به شرکت گسترده در انتخابات فراخواندند.
حزب جمهوری اسلامی با دیگر احزاب و گروههای مذهبی همسو «ائتلاف بزرگ» را شکل دادند. نهضت آزادی ایران نامزدهایی را با عنوان «گروه همنام» برای انتخابات مجلس معرفی کرد. فهرست مفصلی هم از سوی سازمان مجاهدین خلق (منافقین) از شهرهای مختلف کشور منتشر شد.
از این نگاه، انتخابات اولین دوره مجلس، آزادترین و مردمیترین انتخابات شمرده شد؛ زیرا تمامی گروهها و احزاب سیاسی، حتی گروههای کمونیستی فعالانه در آن شرکت کردند و تقریباً همة نامزدها از شانس یکسانی برای راهیابی به مجلس برخوردار بودند. از زمان بحث انتخابات مجلس تا روز برگزاری انتخابات بیشتر شهرهای کشور شاهد اعتصابات، تحصنها، درگیریهای لفظی، فیزیکی و گاه مسلحانه بود. صبح روز برگزاری انتخابات، در تهران دو بمب منفجر شد. در قروه، بهار همدان، مهران، سقز، بانه، مریوان و سنندج به دلیل درگیری و اعتصاب، انتخابات متوقف شد. در چند شهر استان فارس صندوقهای رأیگیری به آتش کشیده شد. در خلخال اعتراض کنندگان به نحوة برگزاری انتخابات، فرماندار و اعضای انجمن نظارت را به گروگان گرفتند. با این همه، انتخابات در بیشتر شهرها در آرامش نسبی برگزار شد. در مرحله اول انتخابات ۱۸ نامزد از تهران و ۷۹ نامزد از شهرستانها به مجلس راه یافتند که بیش از ۸۰ نفر آنها از جناح مذهبی بودند. نتیجه انتخابات مورد اعتراض سازمانها و احزاب کمونیستی و به خصوص مجاهدین خلق (منافقین) قرار گرفت. سازمان اخیر نتوانسته بود حتی یک نامزد به مجلس بفرستد و تنها در برخی از حوزه ها نامزدهای سازمان به دور دوم راه یافته بودند. مرحله دوم انتخابات در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹ در حالی برگزار شد که تظاهرات، اعتصابات و درگیریهای مسلحانه پراکنده همچنان ادامه داشت و حتی در برخی حوزه ها مثل سنندج، چابهار، هشترود، نقده و فیروزآبادِ فارس انتخابات به دلیل وخامت اوضاع برگزار نشد. در بررسی شکایتهای انتخاباتی، در برخی حوزهها مانند کرمانشاه انتخابات باطل شد. با این همه، کلیت انتخابات در پایان اردیبهشت ماه ۱۳۵۹ تأیید شد. به طور کلی در دو مرحله ۲۳۴ نفر از سراسر کشور انتخاب شدند و چون تعداد انتخاب شدگان از ۱۸۰ نفر حد نصاب (دو سوم مجموع نمایندگان که ۲۷۰ نفر بودند) بیشتر بود، اولین دوره مجلس در هفت خرداد ۱۳۵۹ گشایش یافت.[۲]
در حوزه انتخابیه شهرستان بروجرد و تحت تأثیر روند کلی انتخابات مجلس در سراسر کشور، رقابتهای انتخاباتی چهرهای کاملاً سیاسی و ایدئولوژیک داشت و احزاب و گروه های مهم سیاسی، افرادی را برای انتخابات مجلس نامزد کردند از جمله: غلامرضا کلهر از «حزب جمهوری اسلامی»، محمدرضا صباحی از «سازمان مجاهدین خلق»، محمد جودکی از «سازمان چریکهای فدایی خلق»، محمد حقیقت از «حزب توده» و قاسم عابدینی از سوی «سازمان پیکار برای آزادی طبقه کارگر». همه این نامزدها برنامه های سیاسی مدون و اعلان شدة احزاب متبوع را تبلیغ می کردند و تقریباً هیچکدام برنامه ای مشخص در جهت پاسخگویی به مطالبات محلی و درخواست های مردم منطقه نداشتند. در کنار نامزدهای حزبی، چند نفری هم که به صورت منفرد و مستقل وارد میدان انتخابات شده بودند، بیشتر مباحث سیاسی و کلان سطح کشور را دنبال میکردند.
از آنجا كه هنوز چگونگي فعاليت هاي انتخاباتي شكل قانونی به خود نگرفته بود، فعالیت های تبلیغاتی نامزدهای مجلس در بروجرد از حدود یک ماه پیش از تاریخ برگزاری انتخابات آغاز شد. در واقع، پس از برگزاری انتخابات جنجالی مجلس هفدهم در زمستان ۱۳۳۰ و زمان نخست وزیری دکتر محمد مصدق، این نخستین بار بود که چنین انتخابات هیجان آمیزی در شهر بروجرد برگزار می شد. حضور پر رنگ گروه ها و احزاب سیاسی در انتخابات، با ایجاد شور و هیجانی فراگیر، بازار مجادلات و بحثهای داغ سیاسی در مراکز آموزشی، اداری، خیابان ها و گذرهای عمومی را گرم کرده بود.
در مواردی هم درگیری هایی میان هواداران گروه های سیاسی به وقوع پیوست از آن جمله، گردهمایی انتخاباتی هواداران چریک های فدایی خلق که در ۱۹ بهمن ۱۳۵۸ و همزمان با سالروز حادثة سیاهکل[۳] در سالن ورزشی آیت اله طالقانی برگزار شد، دُرست هنگام سخنرانی محمد جودکی، نامزد نمایندگی مجلس مورد هجوم افراد و گروه هایی از طیف مذهبیها که به در آن زمان به «حزب اللهی ها» شهرت داشتند قرار گرفت و به آشوب کشیده شد. در جریان این درگیری نوجوانی سیزده ساله به نام «محمود جنت» که گفته می شد از هواداران چريكهاي فدايي بوده است به ضرب گلوله به قتل رسید. هرچند مشخص نشد که ضارب چه کسی بوده است، شایع شد که برای برهم زدن این مراسم، گروههای مسلح و سازمان یافته ای از خرمآباد به بروجرد اعزام شده بودند.
روز بعد، مراسم تشييع پیکر اين نوجوان توسط هواداران چریکهای فدایی از بيمارستان پنجاه تختخوابی (شهيد چمران کنونی) و با عبور از خیابانهای شهدا و صفا به سمت قبرستان بهشت شهدا برگزار شد. این مراسم بواسطه درگیری گروههای مذهبی با هواداران چریک های فدایی برهم خورد و به صحنه گسترده ای از درگیری و آشوب خیابانی تبدیل شد که در جریان آن، شماری از طرفین مجروح شدند.
محمدهادی برومند نماینده بروجرد در دوره اول مجلس شورای اسلامی
با وجود برخی تنشها و درگیری ها در روزهای پیش، انتخابات بروجرد در روز جمعه ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ در فضایی نسبتاً آرام برپا شد. با آن که رویارویی اصلی در انتخابات میان دو طیف مذهبی و کمونیستی جریان داشت، محمدهادی برومند از چهرههای شاخص فرهنگی شهر که به صورت منفرد و مستقل وارد میدان رقابت ها شده بود، بالاترین شمار آرا را به خود اختصاص داد و نامزدهای حزب جمهوری اسلامی، چریکهای فدایی و مجاهدین در ردیفهای بعدی قرار گرفتند. همچنین، شیخ حسن ناظمی، تنها چهره روحانی حاضر در این دوره از انتخابات، با داشتن پیشینه فرهنگی و مبارزاتیِ قابل توجه، نفر هفتم شد و از راهیابی به مجلس بازماند. از آنجا که هیچ یک از نامزدها به حدنصاب لازم (نصف به علاوة یک مجموع آرا) دست نیافتند، انتخابات به مرحله دوم کشیده شد که در نتیجه آن، محمدهادی برومند با شکست غلامرضا کلهر، نامزد مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی به مجلس راه یافت.
از ویژگیهای مهم این دوره، مشارکت نسبتاً پایین مردم در انتخابات بود. شاید یک دلیل این مشارکت کم، به سمت و سوی کلی رقابتهای انتخاباتی ربط مییافت که به جای طرح مطالبات عمومی و محلی، وجهه سیاسی و ایدئولوژیک داشت و نوعی رقابت میان گروهها و احزاب سیاسی شمرده می شد و به ویژه برای اقشار متوسط و تحصلیکرده شهری جذاب می نمود. افزون بر آن، در آن زمان اکثریت جمعیت شهرستان بروجرد در نقاط روستایی ساکن بودند و رغبت چندانی به حضور در رقابتهای انتخاباتی صرفاً سیاسی و ایدئولوژیک نداشتند.
نتایج اولین دوره مجلس شورای اسلامی در بروجرد ( مرحله اول ) ۲۴/۱۲/۱۳۵۸
ردیف | نامزدها | تاریخ تولد | میزان تحصیلات | رشته تحصیلی | شغل | آخرین سمت اجرایی | مجموع آراء |
۱ | محمد هادی برومند | ۱۳۱۷ | فوقلیسانس | فلسفه و حکمت اسلامی | معلم | رئیس دانشسرای راهنمایی تحصیلی بروجرد | ۱۷۴۸۵ |
۲ | غلامرضا کلهر | ۱۳۲۳ | – | – | – | دادستان انقلاب اسلامی بروجرد | ۱۰۴۳۵ |
۳ | محمد جودکی | ۱۳۳۲ | – | – | بیکار | – | ۷۴۷۳ |
۴ | محمد رضا صباحی | ۱۳۳۲ | دانشجو | متالوژی | – | – | ۶۰۷۴ |
۵ | محمد علی نمازی | ۱۳۱۲ | لیسانس | حقوق | قاضی دادگستری | رئیس دادگستری بروجرد | ۳۶۷۲ |
۶ | سید احمد نواب صفوی | ۱۳۰۲ | – | – | کارمند بازنشسته | – | ۲۶۲۷ |
۷ | شیخ حسن ناظمی | ۱۲۹۸ | لیسانس | فلسفه | معلم بازنشسته | رئیس بنیاد مسکن بروجرد | ۱۷۸۲ |
۸ | محمدرضا حجتی | ۱۳۲۷ | لیسانس | کارمند | – | ۷۵۷ | |
۹ | قاسم عابدینی | ۱۳۲۸ | – | بیکار | – | ۳۶۲ | |
۱۰ | محمد حقیقت | ۱۳۲۵ | – | معلم | – | ۲۵۱ | |
۱۱ | رضا اسماعیلی | ۱۳۱۴ | – | کارمند | – | ۳۲۶ | |
۱۲ | انشاءالله فرخمنش | ۱۳۳۲ | لیسانس | معلم | – | ۴۹ | |
آرای باطله | ۱۵۲۵ | ||||||
مجموع آرای مأخوذه | ۵۲۸۱۸ | ||||||
تعداد واجدین شرایط رأی دادن | ۱۴۱۲۴۰ |
اولین دوره مجلس شورای اسلامی( مرحله دوم ) ۱۹/۲/۱۳۵۹
ردیف | نامزدها | مجموع آراء |
۱ | محمد هادی برومند | ۲۰۲۰۰ |
۲ | غلامرضا کلهر | ۵۶۵۹ |
آرای باطله | ۲۱۳ | |
مجموع آرای مأخوذه | ۲۶۰۷۲ | |
تعداد واجدین شرایط رأی دادن | ۱۴۱۲۴۰ |
[۱]– مظفرالدینشاه در دی ماه ۱۲۸۵ درگذشت. پس از او محمدعلیشاه (۱۲۸۵-۱۲۸۷) احمدشاه (۱۲۸۷-۱۳۰۴) رضاشاه پهلوی (۱۳۰۴-۱۳۲۰) و محمدرضا پهلوی (۱۳۲۰-۱۳۵۷) به ترتیب بر تخت پادشاهی تکیه زدند.
[۲]– بسطامی، رضا، انتخابات اولین دورة مجلس شورای اسلامی، پایگاه مجازی مرکز اسناد انقلاب اسلامی به نشانی:
http//www.irdc.ir/fa/content/10272/default.aspx تاریخ بازدید: ۹ مرداد ۱۳۹۴
[۳]– ماجرای سیاهکَل به هجوم مسلحانه گروهی از اعضای یک جنبش چریکی به پاسگاه ژاندارمری شهر سیاهکل در استان گیلان در تاریخ ۱۹ بهمن سال ۱۳۴۹ مربوط میشد. هدف از این عملیات آزاد کردن یکی از اعضای دستگیرشده گروه بود. این عملیات که در نهایت به سرکوب شدید مهاجمان و تلفات سنگین آنها انجامید، بازتابی گسترده در سراسر ایران داشت. در درگیری پیش آمده سه نفر از چریکها کشته شدند و ده نفر دستگیر و سپس اعدام شدند. در واقع، پس از ماجرای سیاهکل بود که اعضای جنبش یاد شده با عنوان «سازمان چریکهای فدایی خلق ایران» اعلان موجودیت کردند. از این رو حادثة سیاهکل، نقطة عطفی در تاریخ سازمان چریکهای فدایی خلق شمرده میشد.
سلام به معلم گرامی
امید که مستدام باشد بازنگری ادوار انتخابات بروجرد