جانور بومی که جزو ذخایر ژنتیکی زیستی ایران است!

روزهای بروجرد- شهرهای ایران علاوه بر فرهنگ و ویژگی‌های منحصر بفردی که دارند، گاهی حیوانات و گیاهان بومی هم دارند که در سایر نقاط جهان یا دیده نمی‌شود یا بسیار کمیاب است. پیش از این نمونه‌هایی از حیات وحش شهرهای ایران را معرفی کرده‌ایم. در این متن می‌خواهیم با سمندر کوهستانی لرستان آشنا شویم؛ دوزیستی که ویژگی‌های مخصوص به خودش را دارد که در این متن به آن می‌پردازیم.

مشخصات سمندر کوهستانی لرستان

 سمندرها از جمله دوزیستان دمدار به شمار می‌روند. سمندرهایی که در ایران وجود دارند در دو خانواده Salamanderidae و Hynobiidae قرار می‌گیرند. از این دو خانواده، سمندرهای کوهستانی لرستان در خانواده Salamanderidae هستند؛ این خانواده ۹۸ گونه در جهان و ۵ گونه در ایران دارد.

سمندر کوهستانی لرستان اولین بار در سال ۱۹۳۸ میلادی از شمال منطقه شهبازان استان لرستان کشف شد. به دلیل اینکه فردی به نام کایزر این گونه را در ایران گزارش کرد، نام آن به سمندر کوهستانی کایزر هم معروف است. مردم محلی امّا این گونه را «حاجی باریک آب» و « چرق پرق» و «وقفی» هم می‌نامند.

 این سمندر سری کوچک، چشمانی سیاه و برآمده روی سرش دارد. سطح زیرین بدنش نارنجی متمایل به قرمز است و سطح پشتی، نوار نارنجی رنگ با زمینه سیاه براق، خال‌های سفید و لکه‌های سیاه و سفید خال مانند روی دم و پاهایش دارد. اندازه طول بدن این جانور ۱۱ تا ۱۴ سانتی‌متر است. جثه سمندر ماده از نر بزرگتر است و توانایی تولید ۶۰ تخم دارد. دگردیسی این سمندرها ۳ تا ۴ ماه طول می‌کشدو بلوغ آنها در ۲ تا ۴ سالگی اتفاق می‌افتد.

 پراکنش جغرافیایی سمندر کوهستانی

 این سمندر علاوه بر لرستان در شهرهای دیگر ایران هم دیده شده است. تا کنون در استان‌های خوزستان و لرستان، ناحیه کوکی از جنگل‌های بلوط زاگرس، عراق و ترکیه این سمندر دیده شده و گفته شده ۳ گونه سمندر کوهستانی از آذربایجان، کردستان و لرستان گزارش شده است.

ابتدا تصور میشد که زیستگاه این سمندر فقط شهبازان لرستان است امّا با بررسی‌های بیشتر مشخص شد که این گونه در ۱۵ زیستگاه مختلف شهرستان‌های اندیمشک، دزفول، اندیکا، ایذه و مسجد سلیمان شناسایی شده. البته در سال ۹۲ تعداد زیستگاه‌ها به ۱۶ تا رسید.

سمندرهای کوهستانی معمولا در زیستگاه‌هایی با آب پراکسیژن و شفاف کوهستانی زندگی می‌کنند و از حشرات و نرمتنان موجود در آب تغذیه می‌کنند.

با توجه به اینکه زیستگاه این جانور در آب‌های پاک است، حضورشان در آب نشانه تمیز بودن آب است. همچنین این گونه جانوری سبب می‌شود جمعیت حشرات اطراف رودخانه‌ها کنترل شود، زیرا این حشرات خوراک سمندرها می‌شوند. لازم به ذکر است که این نوع سمندر که بومی ایران است، از ذخایر ژنتیکی زیستی ارزشمند کشور محسوب می‌شود.

سخن آخر

 تجارت و فروش این سمندرهای بومی سبب می‌شود جمعیت آنها رو به کاهش رود و با خطر انقراض مواجه شود. هر سال تعدادی از افراد سودجو نزدیک نوروز این سمندرها را در بازارهای عیدانه به عنوان جانوران تزیینی به فروش می‌رسانند که این کار، خطری در بقای این موجودات ارزشمند محسوب می‌شود.

تخریب چشمه‌ها، آبشارها و رودخانه‌های فصلی که جزو زیستگاه‌های این جانوران محسوب می‌شود، تهدیدی برای بقای آنها در طبیعت به شمار می‌شود. بنابراین، با توجه به اینکه سمندرهای کوهستانی اندمیک ایرانی جزو ذخایر ارزشمند ژنتیکی محسوب می‌شوند، لازم است در حفاظت از آنها بکوشیم.

منبع لست سکند