تکیه باغات سمبل تاریخی بودن بروجرد

بدون شک ایران را می توان یکی از خوش آب و هواترین کشورهای دنیا دانست که چهارفصل بودنش اصلی ترین دلیل آن است و به هر کجای این کشور که سفر کنید، جلوه های زیبایی دیده می شود که عامل مهمی برای توسعه صنعت توریست و گردشگری می باشد.

وجود تکیه باغات بسیاری در بروجرد که از نقطه نظر هنر و معماری نمونه های با ارزش و بی نظیری محسوب شده و نشان دهنده تاریخی بودن این شهرستان است.

بسیاری از کتب در خصوص باغ های رسمی ایران در اقلیم های گرم و خشک نوشته ها و توصیفاتی را به رشته تحریر درآورده اند و گریز از گرمای طاقت فرسا، علاقه سلاطین و امرا در ایجاد این باغ ها، ثمر داشتن و ایجاد چشم اندازهای زیبا مسایل سیاسی و حکومتی را از علل عمومی و بعضا مشترک در بسیاری از باغ های تاریخی دانست.

باغ های ایرانی همانند باغ ارم شیراز، چهلستون اصفهان، باغ فین کاشان، عباس آباد مازندران و باغ شاهزاد کرمان از معروفترین خانه باغهای ایران است که مانند هر مکان تاریخی دیگری دارای پیشینه ای است.                                                                                                                         

اما در این میان شهرستان بروجرد نیز همچنان پیشتاز بوده و مانند دیگر نقاط مختلف کشور دارای خانه باغهای فراوان با پیشینه قبل از دوران قاجاریه بوده که شاید کمتر مورد توجه واقع شده اند.

تکیه یا خانه باغ های بروجرد که تعداد آنها در گذشته به حدود ۶۰ تکیه باغ می رسیده و  از نقطه نظر هنر و معماری نمونه های با ارزشی تلقی شده و باعث ترویج هنر باغ سازی ایرانی می شده به دلایل مختلف از جمله گسترش شهرنشینی دستخوش تغییراتی واقع شده است.

اگر چه باغ های تاریخی ایران به نوعی سمبل تفکر دوران خویش هستند و به تبع سلایق مذهبی، تفریحی و در بسیاری مواقع علتی سیاسی – حکومتی ایجاد شده اند اکنون حفظ و حراست از آنها وظیفه ای همگانی است. 

روایت تکیه باغ‌های تاریخی بروجرد

 روایت تکیه باغ‌های تاریخی بروجرد حکایتی قابل‌تأمل است. مطابق مستندات تاریخی بخش وسیعی از محدوده پیرامون شهر بروجرد به‌ویژه بخش‌های شمالی و غربی در گذشته‌های نه‌چندان دور توسط حصار سبز و متراکمی از باغ‌های میوه و درختان مختلف پوشیده شده بود.

بروجرد در گذشته های نه چندان دور دارای کمربند سبزی از باغات بود که کوچه باغی این شهر نمونه بارز آن بود اما در اثر گسترش زندگی شهرنشینی بسیاری از این باغات که زمانی خارج از محدوده شهر محسوب می شدند کم کم جز شهر قرار گرفته و با توسعه زندگی شهری دستخوش تغییر و تحولات فراوان قرار گرفتند.

کوچه‌باغ‌ها با توجه به ویژگی‌های کالبدی و معماری شهر تاریخی بروجرد همواره عنصر جدانشدنی شهرسازی و معماری شهر بوده‌اند به‌گونه‌ای که بخشی از آثار تاریخی ثبت‌شده در بروجرد به تکیه باغات بروجرد مربوط می‌شود که نمونه متفاوت از باغات ایرانی به لحاظ طراحی است.

اگر چه اغلب تکیه باغات بروجرد از دوران قاجاریه و پهلوی اول تاکنون به دلایل مختلف از جمله گذر زمان و زندگی شهرنشینی و مهاجرات و توسعه شهری تخریب و از بین رفته اما وجود هفت خانه باغ از جمله تکیه موثقی و بیرجندی در بروجرد از جمله تکیه باغهای زیبا و با ارزشی هستند که وظیفه ما را در حفظ و حراست از این ارزشها برای آیندگان بیشتر می کند.

این که بعد از چندین سال و دوران دیگر شاهد احداث خانه باغ در کشور نبوده و اثر و بنایی ی تاریخی از خود برای نسل های فردا دیگر نسلها برجا نمی گذاریم سوالی است که همواره ذهن را به خود مشغول می کند که چگونه گذشتگان در شرایط سخت گذشت آثار و بناهای تاریخی فراوان از خود برجاگذاشته و ما برغم پیشرفت علم و تکنولوژی چه چیز به عنون نشانه تمدن و تاریخ خود برای آیندگان برجا خواهیم گذشت.

احیا باغات بروجرد 

به اعتقاد کارشناسان شهرسازی و میراث فرهنگی، احیای تکیه باغ های تاریخی به منظور جذب گردشگران داخلی و خارجی در اولویت کار میراث فرهنگی قرار گیرد تا با بهره برداری درست و اصولی از این ظرفیت ها زمینه  جذب گردشگران فراهم شود.

کوچه باغها و تکیه باغات بروجرد در فصول مختلف سال ظرفیت نا آشنا و مغفول در حوزه گردشگری این شهر محسوب می شود که به نظر برای تبلیغ آن در سطح گسترده و در کنار فعالیتهای رسانه ای و تبلیغاتی باید از نابودی این ظرفیت جلوگیری شود.

از طراحی تکیه باغهای تاریخی و کوچه باغات این شهر کاملا مشهود است که باغات تنها اقتصاد محور نبوده و توجه به زیباسازی بصری در فصول مختلف نیز مدنظر بوده است به طوریکه در این باغات درختان غیر بارور فراوانی از جمله چنار، کاج سرو، بید مجنون و صنوبر نیز دیده می شود.

حال که توان ایجاد بنایی تاریخی که نشان از هنر، تمدن و فرهنگ و سلیقه ایرانی باشد را نداریم حداقل در حفظ بناهای تاریخی کوشا باشیم.

تکیه باغها این ظرفیت ارزشمند شهر تاریخی بروجرد که نتیجه تفکرات اقتصادی و گردشگری گذشتگان این دیار بوده امروز برکالبد وجودی و هویت شهر تاریخی بروجرد هنرمندانه تاثیر گذار است و می تواند ظرفیت خوبی برای سرمایه گذاری دولت و شهرداری بروجرد در بخش توسعه و حفاظت باغات برای جذب گردشگر از یک سو و تولید متنوع محصولات باغی از سوی دیگر باشد.

رییس اداره میراث فرهنگی و گردشگری بروجرد گفت: هفت تکیه باغ تاریخی در بروجرد وجود دارد که این تعداد چهارتکیه باغ ثبت میراث فرهنگی و سه باغ دیگر درتملک شهرداری بروجرد است.

حجت اله یامحمدی افزود: تکیه باغها که به دوره قبل از قاجاریه، قاجار و پهلوی اول برمی گردند، یکی از ظرفیت‌های ارزشمند بروجرد هستند که در گذشته توسط افراد متمکن بروجرد با ذوق و سلیقه خود با اهداف چند منظوره بنا شده اند.

وی بیان کرد: از جمله این تکیه باغ ها که اغلب بنام مالکان است، تکیه باغ موثقی، تکیه هوشنگ افشار، افشارپور، دیده ور و بیرجندی است.

یارمحمدی اضافه کرد: دلیل منحصر به فرد بودن خانه باغ های بروجرد این است که از رویه معمول خانه باغ های ایران تبعیت نکرده و صاحب باغ هر جا که صلاح می دانسته و احساس می کرده جای زیباتری است بنای تکیه را می سازد.

وی تصریح کرد: این خانه باغ ها در عین حالی که برون گرا هستند یعنی از چهار جهت با باغ در ارتباط بوده و داخل ساختمان نیز حیاطی وجود دارد که نوعی درون‌گرایی را نشان می دهد یعنی برون گرا بودن در عین درون گرایی و این از مزایا و ویژگی های منحصر به فرد خانه باغ ها یا تکایای بروجرد است.

یارمحمدی با اشاره به وضعیت کنونی کوچه باغ ها و تکایای بروجرد ادامه داد: در گذشته بیش از ۵۰ خانه باغ در بروجرد داشته‌ که متاسفانه به دلیل توسعه شهر و از بین رفتن باغات تعدادی محدودی باقی مانده است.

وی یادآور شد: تکیه هوشنگ افشار، افشارپور و باغ بیرجندی در تملک شهرداری است و برای احیا و مرمت این تکیه باغ شهرداری و شورای شهر و اداره میراث فرهنگی کار مرمت این تکیه باغ را عهده دار شده اند.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد، در مورد روند مرمت این خانه باغ افزود: در فاز اول بحث نجات بخشی این بنا باید انجام پذیرد و در مرحله بعد اقدامات اضطراری و تکمیل خطوط اصلی بنا و در فازهای بعدی تزیینات و درهای چوبی باید مد نظر قرار گیرد.

یارمحمدی از جمله باغ های باقی مانده از گذشته کوچه باغ های بروجرد که در دل خود تکیه تاریخی دارد باغ تاریخی «ابوطالب بیرجندی» است که امروزه به مجموعه تاریخی و فرهنگی ترنجستان مشهور شده و این باغ تاریخی که امروز تبدیل به پارک و مجموعه گردشگری شده و نهالهای زیادی در آن کاشته شده است به طور تقریبی ویژگی باغهای تاریخی بروجرد از جمله تنوع درختان بارور و غیر بارور را دارد و تکیه تاریخی آن حفظ شده است.                                                                                                                                                                                                                  رییس کمیسیون فرهنگی شورای شهر بروجرد اظهار داشت: بروجرد از جمله شهرهای با اصالت از نظر بافت تاریخی و آثار به جا مانده از گذشتگان است که همین امر وظیفه پاسداشت و نگهداری آن را برای همه ما سنگین تر می کند.

رضا بهنود افزود: با توجه به اینکه تکیه تاریخی افشاری در تملک شهرداری بروجرد است و متاسفانه وضعیت مناسبی ندارد شورای شهر به جد خواستار نجات و تثبیت این اثر ارزشمند است و برای نجات اضطراری این میراث ارزشمند تاریخی – فرهنگی برنامه های کاملی دارد.

وی با تاکید بر این که پروسه مرمت آثار تاریخی زمان بر است، بیان کرد: در حال حاضر اولویت باید نجات بخشی و جلوگیری از تخریب بیشتر این بنای فاخر باشد تا کار نجات دهی با نظارت کارشناسان اداره میراث فرهنگی بروجرد آغاز شود.

شهرستان تاریخی بروجرد دارای ۲۰۰ اثر تاریخی ثبت شده و ۲۷۱ هکتار بافت تاریخی است.